СТРАВОТ ОД УБАВИНАТА НА ДИВЕРЗИТЕТОТ

„Никогаш не ме привлекувале душите кои се поврзани само за една култура. Не се вкоренувај никаде, не се поврзувај само со една заедница, тоа секогаш било моето мото“. Емил Киоран

Aвтор: Салајдин Салиху

Културите се збогатуваат не само со делата од неговиот креативен генијалец, туку и кога апсорбираат вредности од другите култури. Богатите култури никогаш не можат да бидат „чисти“. Културните системи се отворени и примаат и споделуваат меѓу себе.

Постојат општества каде некои култури взаемно дејствуваат. Постојат мултикултурни и интеркултурни општества. Постојат многу дефиниции за мултикултурализмот и интеркултурализмот. На „гробиштата на дефинициите“ честопати дејствуваат ѓаволите на погрешното толкување. Ѓаволите, обично, се политичарите кои манипулираат со етничките чувства. Ова е потврдено и од долгогодишната практика во Северна Македонија, кога секогаш политичките елити не успеваат да ги исполнат очекувањата на граѓаните за економска благосостојба, тие создаваат проблеми од меѓуетничка природа и со тоа го одвлекуваат вниманието на граѓаните од егзистенцијалните проблеми. Политичките власти, секогаш кога биле потресени од различните афери, си поиграле со овој опасен пожар. Тие обично биле поддржани од доминантните интелектуални елити и контролираните медиуми, ширејќи меѓуетнички страв и нетолеранција.

Во Северна Македонија, децениски се разговора за формирање мултиетничко општество воедно во пракса се политичките елити кои влијаат врз етничката сегрегација. Северна Македонија функционира како еден вид мултикултурно општество, но не и интеркултурно. Мултикултурализмот, според многу автори, е постоење на многу култури во даден простор, во која не мора да се во контакт. Тоа е еден вид пасивен соживот на различни култури во даден простор што е некаде прифатен и тие култури се толерираат меѓусебно.

Интеркултурализмот е ситуација во која различни култури не само што се толерантни едни на други и се во контакт, но се во интеракција, создавајќи заеднички културни вредности. Меѓукултурноста вклучува разбирање, взаемно почитување, дијалог, спротивставување на какво било дискриминација и соучество на различни култури во креирањето на споделени културни вредности.

„Мултикултурализмот само вели дека има многу култури и дека тие живеат во соседство, и само тоа, ништо повеќе. Меѓутоа, интеркултурализмот има пошироко значење. Тој предлага можност и обврска за постојани врски меѓу културите и нивните членови,” но  “ за време на состанок и контакт меѓу двајцата соговорници или актери на обете култури, нешто трето мора да се роди “, вели Катунариќ во книгата “Лавиринт на еволуцијата”. (Загреб, 1994 година, стр. 155)

Етничките поделби продолжуваат да се изразуваат во Северна Македонија. За овие поделби, како што рековме, влијаела политиката и интелектуалните елити кои често копаат во материјалот од историјата за да извадат од отровот на омразата. Сепак, историјата дава бројни примери на меѓуетничка солидарност. Политиката тука знае да им сервира на граѓаните кич и пропаганди кои, според Милан Кундера, се од сродство. „Кич е естетски идеал на било која политичка партија“, вели тој.

Политичарите честопати се служат со ксенофобични дискурси. Ксенофобијата е штетна за секој културен систем. Ксенофобите се најголемите непријатели на нивните културни системи, бидејќи тие се спротивставуваат на културната отвореност и интеракција. Особено во мултикултурните општества, кои по дефиниција се хетерогени, динамични, нестабилни и скапи. Кога недостасува дијалог, комуникација и се погодени демократските  односи меѓу различни етнички групи, општеството е во ризик од конфликт. Одржувањето на внатрешната стабилност во етнички план е условено не само од квалитетот на законите, туку и од нивното спроведување во пракса. Законите треба да ги гарантираат етничките и културните права на сите нации што живеат таму, без да ги погодат индивидуалните права. Во мултикултурните општества потребна е постојана инвестиција за почитување на културните, националните или верските разлики. Ваквите разлики треба да се прифатат како богатство.

Етноцентричните тенденции ја поткопуваат меѓуетничката кохезија и создаваат пукнатини на столбовите кои ја одржуваат стабилноста на општеството. Овие столбови се силни кога индивидуалните, културните и националните права се загарантирани на секој граѓанин; при создавање слободен простор за афирмирање на колективните и индивидуалните идентитети; кога културните, националните или религиозните разлики се гледаат како приоритет, а не како ризик.

Добро познатиот научник Даниел Анри Пажо, во една студија за мултикултурни и интеркултурни општества, дели мислење дека мултикултурализмот, како политичко решение, има за цел да ги избегне конфликтите меѓу различни народи или поточно, различни култури. Според него, мултикултурализмот, како корпус на политички, стратешки, практични и морални вредности, има за цел да создаде ист простор за сите култури, каде ниедна култура не е дискриминирана.

Признавањето на идентитетот на поединците и / или групите (јазичен, културен и религиозен) е суштински елемент на таквите општества. Така, мултикултурализмот, замислен како универзална толеранција, се спротивставува на секоја дискриминација. Афирмирањето на културните разлики и нивното прифаќање како богатство за едно општеството и една држава, го поттикнува процесот на културна интеракција (интеркултурализам), што е повисок степен на социјална еманципација. Северна Македонија е далеку од овој концепт, колку време до сега доаѓаат до израз етноцентричните тенденции.

Социологот Гани Боби напиша дека кога во едно општество постои тенденција за суверенитет на „голема култура“, „супериорна култура“, „поголема вредност“, „поавтентична“, кон друга  „пониска“ култура. , „по инфериорна“, тогаш е невозможно да се воспостави наднационална солидарност (Контекст на само-култура, Пеја, 1994).

Појавата на вакви тенденции, порано или подоцна, создава основа за внатрешни конфликти во едно општество. Етноцентричните политики ги погодуваат темелите на мултикултурниот идентитет и создаваат основа за нови идеолошки и политички толкувања. Мултикултурните држави можат да функционираат нормално само ако е овозможен развојот на сите култури. Според Хабермас ова е можно само во пост-традиционалните општества („радикалната република“, како што тој го нарекува), каде што нема судир помеѓу структурата на личноста („пост-традиционалното самоопределување“) и културната структура (групниот идентитет). Таму социјалната и културната интеграција се одвива без никаква репресија. Кога има манифестација на етнонационализам, тогаш политичките конфликти се редуцираат во барања на етничките групи. Ова доведува до конфронтација со демократијата. Сепак, демократијата бара отворено политичко учество за сите граѓани и без никаква дискриминација.

Во Северна Македонија, негирањето на културните права на „другата“ партија доаѓа и како резултат на страв од „другата“. Културните разлики сè уште не се третираат како приоритетна вредност и како богатство што треба да се одржува и развива. Северна Македонија ќе функционира  како нормална држава само ако, како што вели Чарлс Тејлор во својата книга „Мултикултурализам, погледи на политиката на прифаќањето“, секој ќе има право да верува дека нивната култура е вредна.