Новогодишната кошничка како ПР мерка или реално намалување на цените

Извор: Eduardo Soares / Unsplash

Успеваат ли мерките за намалување на инфлацијата да им ја поевтинат живејачката на граѓаните

Авторка: Бранкица Несторовска

„Секојдневниот живот стана луксуз. Дефинитивно не ни требаат краткорочни кошнички. Потребни ни се повисоки плати“. Вака Никола од Кавадарци ја коментира неодамна завршената акција „новогодишна кошничка” со која требаше да се намалат цените на основните продукти за граѓаните и со тоа да им се помогне за новогодишните и божиќните празници да заштедат при набавките на храна и пијалоци. Тој смета дека краткорочните мерки, како новогодишната кошничка, не се доволни за да ги решат вистинските проблеми на граѓаните.

За Жанета од Скопје, акцијата била типична политичка манипулација и таа со скептицизам гледа на ваквите мерки. Незадоволство од мерката има и кај пензионерите. Велешанката Нада пак е на став дека мерката не била доволна ако се земат предвид ниските пензии.

„Цените се стандардно високи, а пензиите не се доволни да ги покријат трошоците до крајот на месецот”, вели Нада.

„Помалку трошоци, повеќе за тебе“

Новогодишната потрошувачка кошничка беше акција предложена од бизнис заедницата за намалување на цените на одделни прехранбени производи, алкохолни и безалкохолни пијалоци во период од еден месец. Мерката опфаќаше основни прехранбени производи од различни групи како што се: леб и житарки, пекарски производи, месо и преработки од месо, риба, млеко и млечни производи, овошје и зеленчук, безалкохолни и алкохолни пијалоци. Тие се нудеа под мотото: „Помалку трошоци, повеќе за тебе“.

Но многумина сметаат дека граѓаните не добија ниту помалку трошоци, ниту повеќе за себе. Сојузот на синдикати на Македонија (ССМ) смета дека акцијата ни од далеку не ја исполнила својата цел.

„Загрижува тоа што трговците повторно го искористија периодот пред стапување на сила на последната акција и евидентно ги зголемија цените, па така наместо да бидат намалени за најмалку 10%, цените на производите останаа на исто ниво“, велат од Сојуз на синдикати на Македонија.

Дополнително, наведуваат дека вредноста на синдикалната минимална кошница во делот на храна и пијалоци за месец јануари 2025 година изнесува 23.198 денари, односно е зголемена за 123 денари, споредено со месец декември, кога и стартуваше акцијата. Од јануари 2024 до јануари 2025 година минималната потрошувачка кошница за граѓаните се зголемила за 100 евра, а само за да ги задоволи основните потреби за храна и пијалоци едно четиричлено семејство треба да издвои 2.191 денар повеќе од лани.
Ќе има ли велигденска и рамазанска кошничка?

Од успехот на новогодишната кошничка пак зависи дали ќе има велигденска и рамазанска кошничка или владата ќе примени други мерки за намалување на цените. Засега од владата се задоволни како поминала акција и ја прогласија за успешна, иако Државниот завод за статистика објави дека цените во декември се намалиле за само 0,3 проценти, споредено со месецот претходно, што е далеку под очекуваното од страна на владата како краен ефект од акцијата. Притоа инфлацијата во месец декември, според Државниот завод за статистика, изнесува 4,4 проценти.

Успешноста на акцијата од Министерството за економија и труд велат дека се гледа во тоа што во неа биле вклучени 1.178 производи од 96 производители и дистрибутери, а се применувала во 762 продажни места во 51 маркет.

Но, од Сојузот на синдикати на Македонија (ССМ) сметаат дека со оглед на тоа што новогодишната кошничка не довела до намалување на цените на производите за 10 проценти како што беше најавено од страна на стопанствениците, не може да се верува на добрата волја и свесност на трговците дека во иднина доброволно ќе ги намалат цените на производите како што ветуваат.

Од ССМ бараат владата да воведе мерки за зачувување на животниот стандард на граѓаните и работниците, но без најава за трговците, за да не можат истите да ги зголемуваат цените на производите пред почетокот на мерките и да прават злоупотреби на грбот на граѓаните и работниците.

„ССМ предлага ваквите мерки да траат подолг временски период за да можат работниците и граѓаните да ги почувствуваат ефектите од истите“, наведуваат од Сојуз на синдикати на Македонија.
Извор: Franki Chamaki / Unsplash

Нема податоци од Пазарниот инспекторат дали бизнисите ја почитувале акцијата

Од Државниот пазарен инспекторат засега не даваат информации за евентуални злоупотреби од страна на трговците, изречени санкции и други мерки, со оглед на тоа дека пазарните инспектори беа на терен и вршеа контроли, за да утврдат како се движат цените на основните прехранбени производи во текот на акцијата. Контролите беа спроведувани и кај добавувачите и кај производителите и маркетите, со цел да се утврди дали постои нелогично зголемување на цените кај одредени производи.

Народната банка против инфлацијата

Растечката инфлација во земјата се најде и во последниот Извештај на Европската комисија за напредокот на земјата кон ЕУ.

„Политичкиот микс не ги адресираше целосно предизвиците предизвикани од високата инфлација“, стои во Извештајот на Европската комисија за 2024 година.

Во Извештајот се наведува дека за да ја ограничи инфлацијата, како и да ја поддржи денаризацијата, Народната банка ја зголемила основната каматна стапка, повлекла ликвидност и ги прилагодила задолжителните резерви на диференцирана основа за депозитите во домашна и странска валута.

„Земјата сè уште нема доставено никакви податоци за цените на услугите до Евростат. Северна Македонија треба целосно да се усогласи со новите барања во областа на бизнис статистиката“, се констатира во Извештајот.

Програма за економски реформи 2024 – 2026

Програмата за економски реформи 2024-2026 е дел од процесот на Поедноставен европски семестар за земјите кандидати, инспириран од Европскиот семестар за земјите членки на ЕУ. Процесот воведен со Стратегијата за проширување во 2013 година, подразбира подобрување на економското управување и координацијата на економските политики, со цел обезбедување долгорочен економски раст и конкурентност согласно барањата од Копенхашките критериуми за членство во ЕУ

Програмата објавена во јануари 2024 наведува дека ризиците за финансиската стабилност на секторот домаќинства, засега, се ограничени, во услови на раст на расположливиот доход, што придонесува за задржување солидна способност за редовно намирување на обврските.

„Долгот на домаќинствата расте забавено, и е сѐ уште во умерени рамки и под меѓународните прагови за ранливост”, се наведува во Програмата.

Според податоците од Програмата, инфлацијата бележи свој раст уште од крајот на 2021 и во текот на 2022 година, кога дошло до забрзување на стапката на инфлација во домашната економија, главно условено од засилениот раст на увозните цени, особено кај храната и енергијата.

Поголемо домашно производство, помали царини

Претседателот на Сојузот на стопански комори на Македонија (ССК), Трајан Ангелоски, смета дека мерката новогодишната кошничка не била злоупотребена од трговците и оти во одреден дел успеала да ги ублажи ефектите од инфлацијата, особено кај производите кои новогодишната кошничка ги опфаќала.

Законот за нефер трговски практики, според Ангелоски, би требало да има позитивно влијание во делот на стабилизација на цените и обезбедувањето фер услови за сите учесници на пазарот. „Како ќе се спроведе ќе зависи од тие што ќе го спроведуваат, а тоа се надлежните институции“, вели Ангелоски.

Во однос на долгорочните мерки кои би обезбедиле одржливо справување со инфлацијата, Ангелоски смета дека клучот е во зголемувањето на домашното производство и намалување на царините за увоз на прехранбените производи кои не можеме, самите како земја, да ги произведеме.

„Доколку сметаме дека цените се повисоки во маркетите, треба да се насочиме кон поефикасни мерки за набавка на истите производи, а тоа се: онлајн шопингот, набавка од интернет продавници“, вели Ангелоски, првиот човек на ССК.

Тој смета дека е очекувано вакви начини да понудат пониски цени, согласно пониските трошоци, за разлика од цените во маркетите кои во голема мера се диктирани и од повисоките трошоци при пласирањето на производите на пазарот.

Високите цени предизвикаа бран на протести во регионот

Во Европската унија Хрватска е една од трите земји со најголема инфлација, односно таа во Хрватска изнесува 4 проценти, во Унгарија 4,8 и во Романија 5,5 проценти.

Токму поради тоа на крајот од јануари трговските синџири, бензинските пумпи и продавниците во Хрватска се соочија со бојкот, инициран од постојаното зголемување на цените на производите. Иницијативата била поддржана од здруженија за заштита на потрошувачи, од синдикати, политички партии, дури и од министерот за економија на Хрватска.

Податоците покажуваат дека цените во Хрватска во декември пораснале за 4,5 проценти во споредба со декември претходната година, што се смета за пик.

„Многу производи на хрватските полици се значително поскапи во однос на државите од регионот. Ова е особено неразбирливо кога станува збор за хрватски производи. Токму поради ова, граѓаните ја презедоа ситуацијата во свои раце, бидејќи видоа дека владата не може или не сака да реагира“, изјавува Кристиан Тончиќ, граѓанин на Република Хрватска.

Извор: Simon Kadula / Unsplash

Дополнително, Тончиќ вели дека во Хрватска е присутна т.н. „инфлација на алчност“, односно вели дека многу компании ги зголемувале цените далеку над растот на трошоците за производство со цел зголемување на профитот на штета на граѓаните.

„Владата презеде мерки како: лимитирање на цените на енергенсите – струја, гас, нафтени деривати, ограничување на цените на производите во продавниците само за 30 прехранбени и хигиенски производи, што никако не е доволно“, вели Тончиќ.

Акцијата за бојкот на трговците во Хрватска одекна во регионот, па бојкот се најави и во Босна и Херцеговина, Црна Гора, а и во Македонија.

Европска унија успеа да ја смири инфлацијата

На ниво на ЕУ пак, заложбите на Европската централна банка (ЕЦБ) се да се одржи ценовна стабилност и тоа преку одржување на инфлацијата од два проценти на среднорочен период. Токму стапката на инфлација од два проценти, според ЕЦБ, обезбедува стабилност на цените и ги поддржува целите на банката преку спречување на ризиците од дефлација и одржување на ефикасна монетарна политика.

Во август 2024 година инфлацијата во еврозоната значително се намали, достигнувајќи 2,2 проценти, што е најниско ниво во последните три години. Вакво намалување беше поттикнато главно од намалувањето на индексот на потрошувачките цени во Германија, како и од контролата на цените во Шпанија и во Франција. Овие две земји во 2024 година успеале да ги ограничат цените придонесувајќи кон генералното намалување на инфлацијата во еврозоната во 2024 година. За пример, во Шпанија до 30 септември лани беше воведена привремена стапка на ДДВ од нула проценти за одредени основни прехранбени производи.

Овој текст е изработен како дел од проектот „Медиумите за ЕУ“ спроведуван од ЕВРОТИНК и партнерите АЛДА и БИРС, а финансиски поддржан од ЕУ. Ставовите изразени во него се единствена одговорност на авторот и на ЕВРОТИНК и не ги одразуваат ставовите и гледиштата на Европската Унија.