СТАРТАПИТЕ И МАЛИТЕ БИЗНИСИ КАКО ЛЕК ЗА НЕВРАБОТЕНОСТА ВО МАКЕДОНИЈА

Македонија мора да ги поедностави и развие мерките за поддршка на малите и средни претпријатија

Автор: Теа Цветановска

Македонија е земја со висока стапка на невработеност. Според податоците на Државниот завод за статистика во 2024 година невработеноста во Македонија изнесувала 12,3 проценти. Невработеноста е особено висока кај младата популација помеѓу 15 и 29 години која што сочинува дури 18,5 проценти од вкупниот број на невработени лица во државата.

Во рамки на стратегии насочени кон зголемување на вработеноста и отварање на нови работни места, претприемништвото е прифатено како иновативно средство за постигнување на таквите цели. Несомнено, отпочнување на сопствен бизнис е еден од клучните начини за зголемување на претприемачката активност и потикнување на конкурентноста, a претприемачката активност е важна и за долгорочен економски раст и развој.

Доколку го погледнеме индексот на економски дискомфорт за Македонија, тој години наназад покажува загрижувачка слика, каде црвениот аларм е проблемот со невработеноста. Во оваа насока, потребно е силна конекција помеѓу властите и претприемачите од аспект на поддршката која треба да произлезе од оваа врска.

За да се поттикне одржливо претприемништво, креаторите на политиките треба да ги разберат мотивациите на поединците кои сакаат да започнат бизнис, смета проф. д-р Татјана Бошков, деканка на Факултет за туризам и бизнис логистика при Универзитет „Гоце Делчев“ Штип. Токму овие поединци кои се стремат кон претприемништвото, справувајќи се со предизвиците на економските услови, создаваат пристојна работа и придонесуваат за намалување на сиромаштијата, вели Бошков.

Проф. д-р Татјана Бошков, деканка на Факултет за туризам и бизнис логистика, Универзитет „Гоце Делчев“- Штип

„Елементите на доброто бизнис опкружување, како што се ефикасни и предвидливи владини институции, образована работна сила, добра инфраструктура и пристап до финансии, се директно поврзани со економскиот раст. Економските перформанси на земјата се тесно поврзани со развојот на претпријатијата и иновациите, кои пак ја одразуваат состојбата на деловното окружување”, вели Бошков.

Рационализација на административните процеси, поедноставување на регулативите, пристап до финансии и искористување на дигитализацијата,  се само мал дел мерки кои се особено влијателни во насока на подршка на малите и средни претпријатија за одржлива иднина. Останати мерки вклучуваат и поттикнување преку образование, мерки за поддршка на интеграцијата на единствениот пазар на ЕУ, раст на надворешната трговија, зголемена извозна конкурентност.

„Сметам дека повеќе од неопходно е искористување на сите можности со цел да се дејствува во насока на промена на статистиката која покажува дека уделот на долгорочно невработените (невработени повеќе од една година)  во нашата земја е многу висока”, вели Бошков.

Отпочнување на сопствен бизнис во Македонија

Националната Развојна Стратегијата 2024 – 2044 чија цел е градење на економија заснована на знаење, иновации и дигитализација, како еден од приоритетите и е развој на екосистем што поддржува претприемништо и стартапи. Во неа особен акцент се става на поддршката на претприемништвото преку стартап центри, акцелератори, инкубатори, хабови, технолошки паркови и сл.

Но и покрај вака поставените цели, младите претприемачи при почнување на свој бизнис немаат доволна поддршка. Да се отпочне сопствен бизнис во Македонија не е воопшто лесно, дури и за личности со претприемачки дух и желба. Самиот процес е проследен со многу предизвици и бариери со кои се соочуваат претприемачите кои се одлучуваат на таков чекор.

Според искуството на млада претприемачка во индустријата за безалкохолни пијалоци, Надица Горгиева, отпочнувањето на свој бизнис е навистина еден комплексен процес кој бара истрајност, посветеност и огромна енергија.

„Претприемачката култура и менталитетот во земјата, особено кога станува збор за жените претприемачки, сè уште не се доволно развиени за да обезбедат соодветна поддршка од заедницата, што особено го усложнува патот на младите претприемачи”, вели Надица Горгиева коосновач на брендот ChiaDia.

Надица Горгиева, ко-основач на брендот ChiaDia

Предизвиците се многубројни и вклучуваат потешкотии во изнаоѓање место на пазарот, поради ограничениот пазар и силната конкуренција, бирократски процедури, недостаток од експертска поддршка и стручни совети, а најмногу од сѐ недоволна финансиска поддршка.

„Една од најголемите пречки е ограничениот пристап до финансии, бидејќи и покрај поддршката од Фондот за иновации и технолошки развој (ФИТР), средствата не се доволни за понатамошен раст и развој на бизнис во рана фаза,” вели Надица.

Финансиската поддршка е најзначајна за успехот на претприемачката идеја

Пристапот до финансиски средства, особено од странски инвестиции и донаторски програми за развој на претприемништво се од суштинско значење кога станува збор за стартување на бизнис, но ваквата поддршка во земјата е недоволно развиена.

„Иако државниот фонд, субвенциите и грантовите обезбедуваат одредена финансиска помош, тие често се ограничени во споредба со поддршката во другите земји од регионот и Европа. Менторските програми преку акцелератори и бизнис-инкубатори, како што се Startup Macedonia, CEED, Startup Club Skopje и други, значително придонесуваат за развивање на идеите преку експертиза и менторство, а понекогаш и со обезбедување финансии, но истите се многу лимитирани и во најголема мера недоволни”, објаснува претприемачката  Надица.

Пристапот до бизнис-ангели и инвеститори е лимитиран во споредба со високо развиените земји во Европа, вели Надица, според која, таму има поголем број инвеститори и поразвиени програми за поддршка на стартапи, што нè насочува кон барање инвеститори од европските земји.

Недостатокот од експертска поддршка и менторство значително го отежнува пристапот до стручни совети кои се од клучно значење за зголемување на шансите за успех на бизнисот и минимизирање на огромните ризици поврзани со започнување на нов бизнис. Покрај финансиските средства менторството е клучно за успешен развој на бизнис идеја и справување со бизнис предизвици.

Извор: Приватна архива, Надица Горгиева ко-основач на брендот ChiaDia

Според Надица, за подобрување на претприемачкиот екосистем и надминување на главните предизвици, потребно е да се зголеми опсегот на атрактивни финансиски програми за мали бизниси, при што самиот процес ќе биде едноставен за аплицирање и концептот на програмата ќе обезбеди успешен старт на бизнисот.

„Ме радува фактот што, иако напредуваме побавно во споредба со земјите во ЕУ, веќе се појавуваат нови иновативни начини за промовирање и развивање на стартапите, како што е реалното шоу The Founder Games, каде млади претприемачи имаат можност да ја развијат својата идеја преку интерактивен пристап и менторство, со цел добивање инвестиција”, истакнува Георгиева.

Таа смета дека поттикнувањето на претприемачкиот дух преку промовирање на претприемништвото како кариера и култура, преку медиуми, образовен систем и локални иницијативи, значително ќе им олесни на сегашните претприемачи во нивниот раст, а исто така ќе служи и како инспирација за идните.

Стартап Клуб Скопје пионер во поддршка на млади претприемачи

Менторската поддршка која е подеднакво важна за успехот на еден отпочнат бизнис, во нашата земја е лимитирана и не е толку често достапна, иако постојат примери со исклучително позитивни достигнувања.

Таков пример е Стартап Клуб Скопје (СКС) кој е пионер во поддршката на млади претприемачи преку инкубаторски програми, како што е #ИмамИдеја. Оваа програма нуди менторство, работилници и пристап до ресурси кои се клучни за развојот на една бизнис идеја како и можност за стартапите да стигнат до својата прва инвестиција.

Она што ја издвојува оваа програма е тоа што преку фазите на селекција за влез во самата инкубаторска програма, тимот на СКС нуди и дополнителна поддршка во процесот преку обезбедување на канцелариски простор и вмрежување со инвеститори. Доказ за тоа е инвестицијата од 25.000 долари во стартап компанијата Jolzt кои иако не ја поминале финалната рунда на селекција за инкубаторската програма #ИмамИдеја 1, во рамки на процесот за претселекција го запознале нивниот трет ко-основач и инвеститор.

Ана Секуловска, програмски директор на Стартап Клуб Скопје, констатира дека повикот за инкубаторската програма #ИмамИдеја е само потврда дека постои голем интерес за креативноста и иновациите кај младите и постарите генерации. СКС, смета таа, ќе остане централен хаб за стартап идеи во периодот што следува, со цел да го открие вистинскиот потенцијал на новата генерација претприемачи во нашата држава и ќе продолжи да го гради стартап екосистемот. Оваа поддршка е клучна за трансформација на идеите во успешни стартапи, придонесувајќи кон развојот на целокупниот стартап екосистем во Македонија.

Ана Секуловска, програмски директор на Стартап Клуб Скопје

Претприемачите во Македонија често се обраќаат до Стартап Клуб Скопје за поддршка во различни фази од нивниот развој. Најчесто бараат помош во изработка на бизнис планови, пристап до инвеститори, менторство, пристап до финансии и правни совети. Самите програми, како и настаните за вмрежување, им помагаат да ги надминат почетничките предизвици и да се постават на патот кон успех, а со тоа влијанието на Стартап Клуб Скопје во заедницата игра клучна улога во развојот на претприемачкиот дух како и поддршката на нови иновативни бизнис идеи.

Зборувајќи за успехот на СКС, Секуловкса споделува дека во 2023 година е отворен првиот  мултифункционален простор кој има за цел да и служи на Стартап заедницата, а со тоа се отворил и првиот инкубаторски повик Имам Идеја 1. Големиот интерес за оваа програма придонесол кон отварање на втор инкубаторски повик само три месеци подоцна за кој пристигнале над 300 апликации од индивидуалци и тимови подготвени да го започнат своето претприемачко искуство и да ја реализираат својата бизнис идеја.

„Горди сме што во рамки на првата инкубаторска програма од 12 тимови, биснис идеи кои беа учесници во тримесечната програма, 3 обезбедија инвестиција по завршување на истата. Моментално е во тек втората инкубаторска програма, во која се селектирани 16 бизнис идеи, а веќе има интерес за следниот отворен повик,” вели Секуловска.

Извор: Архива на Стартап Клуб Скопје

Фокусот на хабот сѐ уште е градење на заедницата, мрежата на волонтери и подобрување на инкубаторската програма која оваа година ги отвара вратите за интернационални вмрежување и менторство од врвни експерти на глобално ниво. Притоа, водејќи се од досегашните искуства и согледувања Стартап Клуб Скопје ќе продолжи да работи на создавање на централен претприемачки хаб на Балканот, поттикнувајќи иновации и раст на македонската стартап сцена.

„Веруваме дека во нашата држава има голем потенцијал за развој на интернационално успешни бизниси, но потребно е повеќе вложување во: едукација, инфраструктура и поврзување со глобалниот пазар. Иднината зависи од зголемување на инвестициите во иновативни идеи, подобрување на регулативната рамка и обезбедување на повеќе ресурси за младите претприемачи”, заклучува Секуловска.

ЕУ поддршка за претприемништво во Македонија

Малите и средни претпријатија се централните двигатели на одржливиот економски раст во Западен Балкан, кои сочинуваат над 90 проценти од сите бизниси. Како и во ЕУ,  на македонските мали и средни претпријатија им припаѓаат околу  99 проценти од сите фирми. Сепак, овие претпријатија обезбедуваат многу повеќе од постоечките работни места во Македонија – 74 проценти, додека во ЕУ тие обезбедуваат 64 проценти. И нивниот удел во националната додадена вредност е повисока во земјава – 68 проценти, отколку на таа што е на ниво на ЕУ – 52 проценти. Заради тоа нашата земја е важно да продолжи понатаму во искористување на потенцијалот за создавање работни места и раст на малите и средни претпријатија.

Извор: pexels

Последните истражувања покажуваат дека земјата се подобрува во поглед на напорите за раст и развој на  претприемништвото. Како потврда на ова, во октомври 2024 година креаторите на политиката во Македонија ја потврдија својата заложба за интензивирање на соработката за посилна интеграција и заедничките напори за имплементација на Агендата на Западен Балкан за иновации, истражување, образование, култура, млади и спорт.

Притоа неопходно е искористување на алатките и инструменти кои се однесуваат на новиот План за раст на Западен Балкан кој  вклучува поддршка преку програми за зајакнување на иновациите, зелената и дигиталната транзиција и нудење можности за понатамошно образование на младите луѓе, кои понатаму ќе ги валоризираат своите знаења и вештини преку покренување свои бизниси.

„Сведоци сме дека ЕУ ги зголеми ресурсите за истражување и иновации, особено за истражувачки инфраструктури, научни и технолошки паркови, академско-деловна соработка што го олеснува трансферот на технологија и во обезбедување на широки групи мерки за поддршка на иновациите. Во регионот 400 проекти добиваат вкупно 140 милиони евра средства во рамките на програмата за истражување и иновации на ЕУ”, констатира проф. д-р Бошков.

Оваа агенда предвидува поддршка и трансфер на знаења во делот на дигитализацијата, зелената енергетска транзиција, поддршка развој на претпријатија во културниот и креативниот сектор кои имаат битен придонес во БДП. Притоа, не смее да се занемари фактот дека овој План за раст за Западен Балкан е поддржан со нов финансиски инструмент заснован на перформанси, Фонд за реформи и раст за Западен Балкан во висина од шест милијарди евра за периодот 2024-2027 година.

Вклучувањето и искористувањето на ваквите можности воспоставува тесни врски помеѓу ЕУ и малите и средни претрпијатија, од една страна и македонските претриемачи од друга страна. Според Бошков тие придонесуваат и го зајакнуваат стратешкото значење на претпримеништвото за нас, за целиот регион воопшто, како и за геополитичката средина.

Извор: pexels

Европската Унија го поддржува развојот на претприемништвото во Северна Македонија и преку програми и финансиска поддршка за мали и средни бизниси. Еден таков пример е програмта EU4EG (ЕУ за Економски Развој) што обезбедува финансиски средства за старт-апи и мали и средни претпријатија во неколку региони во Македонија, со што го поддржува развојот на претприемништвото и економсиот раст преку подршка и поттик за употреба на иновативни технологии, зелена економија и зголемување на конкурентноста.

Horizon Europe (Хоризонт Европа) е уште едена широко позната програма која финансира истражување и иновации, вклучително и подршка за мали и средни претпријатија. Истовремено, ИПАРД и ИПА фондовите се најдолгорочни ЕУ финансирани програми кои ги поддржуваат претприемачките активности и обезбедуваат финансиски средства за развој на бизнис идеи.

Инаку, според Државниот завод за статистика во 2022 година биле регистрирани 6.384 новосоздадени претпријатија што претставува 9,6 проценти од вкупно активните пазарно ориентирани претпријатија. Споредено со 2021 година, забележано е зголемување на бројот на новосоздадените претпријатија за 7,1 процент, и тоа најмногу во секторите информации и комуникации, снабдување со електрична енергија и гас, транспорт и складирање, како и објекти за сместување и исхрана.

Најголемиот дел од новосоздадените претпријатија, 67,6 проценти, припаѓаат на услужните дејности, прит што најмногу се од секторот трговија на големо и мало, по што следува поправка на моторни возила и моторцикли. Далеку зад нив се  стручните, научни и технички дејности, преработувачка индустрија и градежништво. Новосоздадените претпријатија во 2022 година вработиле 13.828 лица, што претставува зголемување за 15,3 проценти во однос на претходната година.

 

Овој текст е изработен како дел од проектот „Медиумите за ЕУ“ спроведуван од ЕВРОТИНК и партнерите АЛДА и БИРС, а финансиски поддржан од ЕУ. Ставовите  изразени во него се единствена одговорност на авторот и на ЕВРОТИНК и не ги одразуваат ставовите и гледиштата на Европската Унија.