KOLLOZOVA: DO TË MOBILIZOJMË TË GJITHA KAPACITETET PËR REFORMAT EVROPIANE NË ARSIM
Reformat në sistemin arsimor janë më se të nevojshme ndërsa Procesi i Bolonjës duhet të zbatohet, thotë Dr. Katerina Kolozova në një intervistë për KDP.
Ajo është këshilltare shkencore dhe profesoreshë e rregullt në Institutin për Shkenca Sociale dhe Humaniste (IOHN) si dhe drejtoreshë e tij. Në Institut, ajo është profesor i studimeve të politikave, filozofisë politike dhe studimeve gjinore. IOHN, së bashku me Forumin për Politika të Arsyeshme (FRP) dhe Institutin Ballkanik për Bashkëpunim Rajonal (BIRC), nisën një projekt për të inkurajuar reformat në arsimin e lartë, të mbështetur financiarisht nga Qeveria e Zvicrës përmes programit CIVICA Mobilitas.
“Qëllimi ynë në këtë proces është përfshirja e përfaqësuesve me përvojë të institucioneve, me një pikëpamje progresive dhe me të cilët ndajmë vlerat – me të cilët do të krijojmë një Forum Bashkëpunimi, ku të monitoruarit (institucionet) do të jenë edhe monitorues të ndryshimeve dhe anasjelltas – ku shoqëria civile dhe skena akademike po testojnë vizionet e tyre për ndryshime politikash”, thotë Kolozova.
KDP: FRP së bashku me partnerët IOHN dhe BIRC nisën një projekt për të inkurajuar reformat në arsimin e lartë. Për çfarë bëhet fjalë në të vërtetë?
Katerina Kollozova: Arsimi i lartë në vend neglizhohet vazhdimisht dhe roli i tij kyç nuk njihet në aspektin e çështjeve të zhvillimit ekonomik dhe të Kllasterit 3 të reformave në përgjithësi, ku arsimi i avancuar, inovacioni dhe ekonomia janë të lidhura në një tërësi natyrore. Edhe arsimi i VET duhet të krijojë një lidhje me arsimin e lartë dhe me anë të moduleve që lidhin arsimin e mesëm dhe të lartë duhet të përgatitet edhe fuqia punëtore “më pak e kualifikuar” për të ashtuquajturin një treg të bashkuar digjital evropian. Ne besojmë se ligji, rregulloret, politikat në vend nuk e njohin këtë moment të ripërcaktimit evropian të inovacionit dhe ekonomisë si një armë “gjeopolitike”, as nuk e njohin e lexojnë, e kuptojnë faktin se ky lloj “riorganizimi” pritet edhe nga Ballkani Perëndimor – nëse dëshiron të mos mbetet i izoluar ekonomikisht. Synimi ynë është të përfshijmë në këtë proces përfaqësues të institucioneve me përvojë, me një pikëpamje progresive dhe me të cilët ndajmë vlerat – me të cilët do të krijojmë një Forum bashkëpunimi, ku të monitoruarit (institucionet) të jenë edhe monitorues të ndryshimeve, por edhe anasjelltas – ku shoqëria civile dhe skena akademike të testojnë vizionet e tyre për ndryshimin e politikave.
KDP: Në proces negociatash për anëtarësim në BE është edhe Kllasteri 3, i cili përmban kapituj që lidhen me reformat e nevojshme për harmonizimin e sistemit tonë arsimor me atë evropian. Çfarë mund të bëni në këtë drejtim?
Katerina Kollozova: Kllasteri 3 titullohet “Konkurrueshmëria dhe zhvillimi gjithëpërfshirës” dhe përbëhet nga këto fusha (dhe kapitujt që janë legjislacion dhe politika nuk janë të dizajnuara sipas kapitujve, të izoluar, por ndërsektorial): arsimi, kultura, inovacioni dhe shkenca, ekonomia, shoqëria e informacionit dhe media, politikat monetare (edhe politikat doganore) sepse ato i përshkon një vlerë kyçe – lëvizshmëria dhe fleksibiliteti, si një aspekt i lëvizshmërisë dhe bazë e rritjes. Pyetja është pse e gjithë kjo është një tërësi, dhe mendoj se kësaj pyetjeje i jam përgjigjur në një farë mënyre më lart. Ne, siç thashë më lart, mund të kontribuojmë në reformat që do ta bëjnë arsimin tonë të lartë dhe kapacitetet e tij konkurruese të inovacionit ndërkombëtarisht më të hapur ndaj Evropës dhe botës, më të lëvizshëm fizikisht dhe dixhitalisht. Kjo njëkohësisht nënkupton krijimin e kushteve për një ekonomi më të lirë dhe më të hapur, veçanërisht një klimë të favorshme për ndërmarrjet e vogla dhe të mesme dhe tërheqjen e iniciativave sipërmarrëse fizike dhe digjitale nga Perëndimi (në Evropë kryesisht) këtu. Siç thashë, inovacioni i avancuar është tani shtytësi i çdo zhvillimi dhe bazohet në ndërdisiplinaritetin e plotë sipas Epokës së Re Evropiane (New European Research Area ose New ERA), pra njëra (arsimi i lartë dhe shkenca) dhe tjetra (rritja ekonomike) formojnë një tërësi.
KDP: Si do t’i bindni autoritetet dhe publikun për nevojën e metodologjisë ndërsektoriale të qasjes, me fokus të veçantë në vlerat themelore si e drejta për të studiuar, e drejta për të punuar dhe e drejta për administrim të mirë?
Katerina Kollozova: Autoritetet janë të vetëdijshme për metodologjinë e re dhe kanë marrë udhërrëfyesin e tyre ndërsektorial tashmë vitin e kaluar. Sfida është që t’i mundësohet administratës publike të mendojë ndërsektorialisht dhe në drejtim të ndërtimit të politikave dhe jo thjesht shkrimit dhe rishikimit të ligjeve, jo thjesht përdorimit të ligjeve si bazën e vetme për krijimin e një politike të mirëqeverisjes (në vend të krijimit të dekreteve, udhëzimeve, etj. ). Raporti i SIGMA-s për Maqedoninë nga viti 2022 e konfirmon këtë – administrata jonë publike ka kapacitetin më të ulët në Ballkanin Perëndimor për të menduar në aspektin e politikave (ndërsa përshtatja me Acquis është solide), dhe kjo është një lloj aftësie menaxhuese. Këtu është sfida më e madhe. Në këtë projekt, ne po krijojmë një Forum të politikëbërësve të avancuar nga radhët e administratës publike të rangut të lartë, njerëzve me mendje të njëjtë nga sfera mediatike dhe ekonomike dhe mendojmë se me këtë do të arrijmë një ngritje të vetëdijes publike dhe ne do të ndihmojë administratën publike të planifikojë ndërsektorialisht – ne monitorimin e kuptojmë si një proces bashkëpunimi me institucionet dhe jo një sulm sensacionalist.
KDP: A zbatohet siç duhet Procesi i Bolonjës dhe sa e ofron ai vlerën e tij bazë – lëvizshmërinë?
Katerina Kollozova: Nuk zbatohet në atë masë sa të keni një ligj që është në kundërshtim me EGS (Udhëzimet dhe Standardet Evropiane), të cilat janë një mjet i Bolonjës së bashku me manualin Erasmus për njohjen e krediteve dhe kualifikimeve, dhe është jo vetëm në kundërshtim por edhe në shkelje të tyre dhe të gjitha akteve të Procesit të Bolonjës, me të cilat jemi të lidhur si shtet. Raporti i zbatimit i vitit 2018 tregon se vetëm Maqedonia dhe Shqipëria kanë një shkallë të tillë të centralizimit të njohjes së kualifikimeve që, së bashku me disa republika post-sovjetike, janë nën ombrellën e ministrive/qeverisë qendrore. Raporti për vitin 2020 nuk ka të dhëna për Maqedoninë: askush nuk ka raportuar asgjë, shabllonet e të dhënave për Maqedoninë janë futur dhe lënë bosh, askush nuk i ka plotësuar. Është e qartë se ministri aktual është i paaftë për të udhëhequr këtë sektor (përveç të gjithë ikjes së trurit, ai tani po prezanton politika që kundërshtojnë Bolonjën dhe vetëm sa do të ulin më tej numrin e studentëve në universitetet tona). Jo se të tjerët ishin shumë më të aftë, por megjithatë situata ishte më e tolerueshme. Dhe e gjithë Qeveria po dështon sepse në Strategjinë e tyre të Arsimit 2021-25 as përkojnë me periudhën Erasmus 2021-2027, as nuk e përmendin Erasmusin. Zona arsimore evropiane – sektori ku zbatohet Bolonja – ka si mjet kryesor programet Erasmus+, thjesht Bolonjë pa Erasmus nuk ka. Por, qeveria jonë ka vendosur se kjo nuk është e rëndësishme, të paktën kështu duket (mendoj se është për shkak të mosdijes).
KDP: Si do ta rrisni vetëdijen e opinionit profesional dhe të gjerë për rëndësinë e procesit të Bolonjës?
Katerina Kollozova: Siç e thashë edhe më lart, në bazë të Forumit që po krijojmë, gradualisht do të ndërtojmë një rrjet njerëzish me mendje të njëjtë dhe madje do të inaugurojmë një aleancë/rrjet informal të politikëbërësve, aleatëve mediatikë, organizatave studentore, komunitetit të biznesit dhe civil dhe sektori akademik. Ai do të synojë të ushtrojë një ndikim të vazhdueshëm në diskursin publik si dhe në avokimin e drejtpërdrejtë, pavarësisht nga përkatësia partiake – çdo aleat në nivelin e një vizioni të përbashkët politikbërës është i mirëpritur. Në këtë mënyrë kontribuojmë në uljen e polarizimit të përgjithshëm të shkaktuar nga tensionet ndërpartiake.
KDP: Pse kemi ende barriera administrative në rajon kur bëhet fjalë për njohjen e diplomave? Çfarë duhet bërë për t’i hequr ato?
Katerina Kollozova: Do të filloj me pyetjen e dytë. Të gjitha rezolutat, rekomandimet dhe konventat e Procesit të Bolonjës duhet të zbatohen: – njohja për qëllime të avancimit akademik (shkollimi i mëtejshëm ose përzgjedhja në një profesion) duhet të jetë në duart e institucioneve akademike, sepse decentralizimi, d.m.th., largimi nga kthetrat e kontrolli i pushtetit ekzekutiv, është një nga vlerat kryesore të Bolonjës, dhe për angazhimin profesional të punëdhënësve, ndërsa përdorimi i detyrueshëm i ENIK/NARIC vetëm për profesionet e rregulluara (drejtësi, mjekësi), – politikat e imigracionit duhet të harmonizohen me sektorin e arsimit dhe lëvizshmëria apo njohja e kualifikimeve duhet të lehtësohen dhe dixhitalizohen (diploma por edhe mikrocertifikata), dhe kjo nënkupton aplikimin e planifikimit ndërsektorial, – procesi i njohjes dhe dhënies së vizave duhet të digjitalizohet sa më shumë që të jetë e mundur, dhe punonjësit duhet vetëm të kryejë mbikëqyrje (pothuajse asnjëri prej tyre nuk di gjithsesi anglisht, kështu që softueri sigurisht që duhet të bëjë një pjesë të mirë të punës), – të trajnojë misionet konsullore për të njëjtën gjë, sepse çdo vend normal mund ta bëjë këtë, – të aplikojë ndërveprueshmërinë digjitale (me fjalë të tjera, Ministria e Punëve të Brendshme dhe Ministria e Arsimit dhe të gjithë sektorët ekonomikisht relevantë duhet të ulen së bashku dhe të ndërtojnë procedura koordinimi në vend që të krijojnë qëllimisht ligje që janë “një botë e tyre” dhe pengojnë apo e bëjnë të vështirë lëvizjen…)
KDP: Kemi mbi 100 mijë qytetarë që kërkojnë punë në mënyrë aktive, por nga ana tjetër janë edhe mbi 10 mijë kompani që kërkojnë aktivisht punëtorë. A i plotëson sistemi ynë arsimor nevojat e tregut të punës? Si do të kontribuojë projekti juaj në përmirësimin e gjërave në këtë kontekst?
Katerina Kollozova: Aktualisht, papunësia është pak nën 13%. Tregu i punës, edhe në rastin më fizik, në ditët e sotme kërkon aftësi që nuk janë thjesht manuale – ideja se ne do të trajnojmë lyerës në vend të koduesve është e gabuar. Ky gabim madje korrigjohet natyrshëm vetvetiu: një numër i madh të rinjsh kanë vendosur të regjistrohen në shkolla programimi informale që u sjellin një punë të shkëlqyer në distancë, jashtë vendit (nga këtu, por ende punonjës online diku atje). Ka një kapacitet dhe nevojë për arsim të lartë sepse ikja e trurit – e studentëve jashtë shtetit- është në një rritje të paprecedentë. Duke e vështirësuar aksesin në universitetet tona vetëm sa do të përshpejtojë eksodin drejt universiteteve të Zonës Evropiane të Arsimit të Lartë, kryesisht në Slloveni, dhe askush nuk do të detyrohet të bëhet punëtor krahu (nëse ky është vizioni i Ministrisë së Arsimit dhe Kulturës me të ashtuquajturat provime akademike-pranuese).
KDP: Vendi ndan më pak se 1% të PBB-së për shkencën dhe zhvillimin inovativ. Si reflektohet kjo në aspektin e zhvillimit të përgjithshëm?
Katerina Kollozova: Mendoj se është e qartë: në një epokë të universiteteve të orientuara drejt kërkimit shkencor në Evropë, të cilat kanë arritur t’i kenë edhe fqinjët tanë më të afërt, ne po fundosemi në të gjitha listat e renditjes dhe “inovacioni” nuk është as nga larg diçka që mund të konkurrojë tregun botëror (kryesisht evropian). Në fund të fundit, Fondi i Inovacionit ishte i hapur, duke financuar gjithçka përveç inovacionit që mund të konkurronte në tregun ndërkombëtar.